اسب به‌عنوان حیوانی نجیب از گذشته تاکنون در فرهنگ مردم ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌است.
درکتب تاریخی ، ایران (پارس ) به عنوان یکی از شاخص‌ترین اقوام مشرق زمین در تکامل اسب شرقی معرفی شده است.
با پیدا شدن فسیل‌ها ، “اسب‌های لاغر” و “باریک اندام” ترکمن، اسب‌های “متوسط القامت سکائی” و اسب‌های “کوچک اندام کوهستانی” ثابت شده که خاستگاه اصلی آنها فلات ایران بوده است.
همان اسب‌ها که در تاریخ گذشتگان نسلی متعلق به ایران بودند هم‌اکنون و پس از گذشت سال‌ها امروزه بنام‌های “ترکمن” ، “یابو” و “خزر” به تعداد کمی در ایران یافت می‌شود.
کارشناسان معتقدند پرورش و صادرات اسب در ایران قدمتی چهار هزار ساله دارد و مردم ایران دوهزار سال پیش از میلاد مسیح به کشورهای دیگر اسب صادر می‌کردند و مراکز متعدد پرورش اسب در شهرهای مختلف ایران وجود داشته است.
حال با این تفاسیر و وجود چنین ذخایر ژنتیکی اسب ایرانی، این سوال در ذهن همگان پیش می‌آید که هم اکنون ورزش اسب سواری و پرورش این حیوان در کشور ما از کدام جایگاه منطقه‌ای و جهانی برخوردار است؟
آری کشوری با این سابقه در زمینه پرورش و صادرات اسب آیا حتی جایگاهی را در میان کشورهای عربی منطقه دارا است یا خیر؟
حال با این واقعیت تلخ روبه‌رو می‌شویم که با وجود تاکید فراوان اسلام به سوارکاری متاسفانه نه تنها ورزش اسب‌سواری و ساز و کار استفاده از آن در کشور جایگاه مناسبی ندارد بلکه هم‌اکنون در هیچ کدام از شهرهای ایران صادرات اسب نیز وجود ندارد.
در این میان پس از مدت‌ها از برجای ماندن اسب ایرانی در پس کتاب‌های تاریخی، کارشناسان به‌شدت از سیاست‌های معمول در این رشته ورزشی گله‌مندند.
و معتقدند هیچگونه فعالیتی برای نجات نسل‌های اسب ایرانی انجام نشده‌است.
بنا به گزارشات اعلام شده، اسب فلات ایران یکی از نژادهای اصیل ایرانی به‌طور کامل منقرض شده و نسل اسب‌های ترکمن و عرب نیز در حال محو شدن است.
با این تفاسیر و تاکید کارشناسان بر ایجاد راه‌حلی برای جلوگیری از انقراض کامل گونه‌های باقی مانده نباید فکری کرد؟
همانطور که گفته شد یکی از گونه‌های اسب ایرانی، “عرب” است که برخلاف ادعای کشورهای عربی، مورخان ایرانی معتقدند این اسب به طور قطع ایرانی و خاستگاه ژنتیک آن نیز در فلات ایران شکل گرفته است.
رییس هیات سوارکاری تهران در خصوص “اسب عرب” که درگیری‌های فراوانی در خصوص نژاد اصلی آن وجود دارد، گفت: چگونه ممکن است در محلی که هیچگونه آب و هوای مناسبی برای رشد و تکثیر اسب نیست، پرورش یابد.
“شاهرخ مقدم” به خبرنگار ایرنا، افزود: زمان برای نجات بسیاری از گونه‌های اسب ایرانی گذشته و دیگر نمی‌توان کاری انجام داد.
وی‌با تاکید بر اینکه باید هرچه سریعتر بر روی گونه‌های‌دیگر اسب ایرانی مانند “خزر” سرمایه‌گذاری کرد، اظهارداشت:”اسبچه خزر”قدیمی‌ترین اسب ایرانی است که تاریخچه‌ای پنج هزار ساله دارد.
به گفته وی، این اسب به دلیل ویژگی منحصر به فرد از سایر نژادهای ایرانی متمایز و قابل تشخیص است.
به گفته بسیاری از مورخان، پراکندگی و توسعه اسب خزر را می‌توان در وسعت میان رشته کوه‌های البرز تا کوه‌های زاگرس مشاهده کرد.
“اسبچه خزر” از زمان پادشاهی اشکانیان و ساسانیان در خدمت مردم ایران بوده و اینک به دلیل کم‌توجهی ایرانیان ازصحنه روزگار به آرامی محو می‌شود.
بنابر گفته کارشناسان، به وجود آمدن و تکامل اسبچه خزر در سواحل شمالی ایران است.
حال آیا با توجه به وجود امکانات بالقوه‌ای که در شمال ایران وجود دارد، اسبچه خزر را که جزو معدود نژادهای ایرانی موجود است می‌توان حفظ و تکثیر کرد؟ این سووالی است که شاید تنها مسوولان امر باید پاسخگو باشند و بس ؟
“سهیل یوسف نیا” متخصص تکثیر و پرورش اسب فدراسیون سوارکاری در رابطه با اسب خزر گفت: هم‌اکنون در ۲۰کشور جهان در خصوص تکثیر اسب حوزه خزر (کاسپین) که گونه ایرانی آن را برده‌اند، برنامه‌ریزی شده و ایران نیازمند چنین برنامه‌ریزی‌هایی است.
وی افزود: اسب ایرانی به سبب اینکه خالصی خونش بسیار بالاست به عنوان باهوش‌ترین نژاد اسب جهان شناخته شده و یکی از مهمترین نژادهای برای تکثیر و اصلاح است.
به گفته وی، این اسب با هر نوع شرایط آب و هوایی حتی در شرایط سخت، سازگار است و این ویژگی تنها در اسب‌های ایرانی یافت می‌شود.
یوسف نیا اظهارداشت: “اسب خزر” (کاسپین) در شمال، نژاد “اصیل و عرب” در جنوب و نژاد “کرد” در مناطق غربی از مهمترین ذخایر ژنتیکی نژادهای اسب های ایرانی هستند.
این کارشناس اسب گفت: متاسفانه در حفاظت از این نژادها کم‌کاری شده و نسل اسب‌های اصیل ایرانی رو به کاهش و انقراض است.
وی با اشاره به‌فعالیت فرانسه در زمینه تکثیر و پرورش اسب افزود: در فرانسه پس از صادرات لوازم آرایشی تکثیر اسب بیشترین سهم تولید ناخالص ملی این کشور را به خود اختصاص داده است.
وی اذعان کرد: هم‌اکنون گرانترین اسب ایرانی دومیلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال قیمت دارد و این نشان از ارزش تکثیر و پرورش اسب دارد.
یوسف نیا تصریح کرد: باید ورود اسب خارجی به کشور کنترل شود و نیز تکثیر و اصلاح اسب ایرانی گسترش یابد تا از نابودی نژاد ایرانی جلوگیری شود.
به عقیده کارشناسان و با بیان این سخنان و نیز تاریخچه‌ای که در خصوص اسب ایرانی وجود دارد متاسفانه تاکنون فعالیت اساسی برای حفظ نژاد ایرانی انجام نشده است.
به گزارش هیات سوارکاری تهران، هم اکنون ۸۰باشگاه سوارکاری در استان تهران وجود دارد که حدود ۱۰باشگاه در کنار فعالیت‌های قهرمانی به تکثیر اسب می‌پردازند و بیشتر آنها در منطقه کردان است.
در این میان، ورزش زیبای چوگان که تنها ورزش ثبت شده با نام ایرانی است، درجلوی چشم همگان واقعیت تلخ دیگری از انقراض نسل اسب ایرانی را رقم می‌زند.
لازم نیست تلاش زیادی انجام دهیم تا محو شدن تدریجی این ورزش اصیل را مشاهده کنیم بلکه با کمی دقت به این نتیجه می‌رسیم که کوچکترین جایگاهی به عنوان صاحبان اصلی چوگان در این ورزش نداریم.
به گفته کارشناسان فعالیت در زمینه ورزش چوگان نیز بسیار ضعیف شده و مسابقات چندانی در این ورزش انجام نمی‌شود.
درست است حتی باشگاه‌های سوارکاری دیگر علاقه‌ای به گسترش این ورزش نشان نمی‌دهند و این ورزش اصالت خود را از دست داده است.
تنها، چراهایی را که در ذهنمان می‌آید برای خود نگه داشته زیرا دیدن این همه معضل در یک رشته نشان از آن دارد که چشم‌ها بر محو شدن تدریجی اسب و اسب سواری بسته شده‌است و حتی نگاهی کوتاه و گذرا بر این ورزش نمی‌شود.
نویسنده : فرزاد کفیلی